Cần xây dựng chính sách để làm thay đổi "nghề đồng nát"

Nghề không "vốn" nhưng nguy hiểm

Một ngày của chị Nguyễn Thị Châu (tạm trú ở xã Cự Khê, huyện Thanh Oai, Hà Nội) bắt đầu từ 4 giờ sáng. Chị chuẩn bị nấu xôi, pha nước đậu nành để đi bán rong trong các khu đô thị. Công việc bán xôi kết thúc vào lúc 8 giờ sáng, cũng là lúc chị tất tả gửi thúng, mẹt vào một nhà dân để đi thu gom ve chai, đồng nát.

Chị Châu đã làm nghề đồng nát từ 10 năm nay. Có những ngày chị đi từ sáng đến đêm, len lỏi khắp đường làng, ngõ, xóm bất kể dù nắng hay mưa để thu gom đồng nát. Chia sẻ về việc chọn nghề này, chị Châu cho biết do hoàn cảnh kinh tế khó khăn, phải nuôi con học đại học mà nghề đồng nát lại không phải bỏ vốn. Mặc dù vất vả và thu nhập thấp, nhưng đó cũng là giải pháp cứu cánh khi mưu sinh.

Chị Hoàng Thị Lại quê ở Hưng Yên, hoạt động thu gom đồng nát ở khu vực đường Yết Kiêu, đường Trần Hưng Đạo (quận Hoàn Kiếm, Hà Nội) cho biết, nghề ve chai vất vả và nguy hiểm, bởi người làm nghề như chị đôi lúc rất “ham”, có thể lặn lội đến tối, khuya. Không chỉ gặp những sự cố như mưa, bão, ngã ngoài đường, bị xây xước chân tay trong quá trình thu gom, mà còn lo tai nạn giao thông, ô nhiễm từ bãi rác. Và hi hữu hơn nữa cũng có nhiều trường hợp bị tấn công tình dục ở những nơi vắng người.

Người lao động "ve chai, đồng nát" đi khắp các ngõ ngách, phố phường để thu gom đồ tái chế

“Chúng tôi mong muốn được công nhận như những lao động môi trường, được sự quan tâm hỗ trợ của các cấp ngành, địa phương để chị em làm nghề được bảo vệ, có các chế độ hợp lý”, chị Hoàng Thị Lại trải lòng.

Tại chương trình tập huấn cho phụ nữ tham gia thu gom, phân loại và tái chế rác thải nhựa tại quận Nam Từ Liêm, phân tích về vai trò của phụ nữ trong quản lý rác thải nhựa từ mô hình phụ nữ tham gia phân loại, thu gom, giảm thiểu rác thải nhựa giá trị thấp tại Mễ Trì, Nam Từ Liêm, bà Đoàn Vũ Thảo Ly - Phó Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Môi trường và Cộng đồng (CECR) cho biết: Phụ nữ đóng vai trò quan trọng trong toàn bộ chuỗi giá trị rác từ khâu xả thải, phân loại, thu gom và xử lý tại hộ gia đình, nơi làm việc và cộng đồng.

Phụ nữ hộ gia đình, hộ kinh doanh là người trực tiếp tiếp xúc với rác và hơn 90% tham gia phân loại rác tại nguồn. Phân loại, thu gom rác được thực hiện chủ yếu bởi nhóm lao động nữ phi chính thức. Ước tính hơn 6.000 - 8.000 lao động ve chai ở Hà Nội và khoảng 1.000 lao động ve chai và 300 người bới rác tại bãi rác tại Đà Nẵng.

Theo bà Thảo Ly, phụ nữ làm nghề “ve chai” đang gặp nhiều thách thức khi làm nghề. Đó là thiếu hướng dẫn, chính sách cụ thể về phân loại rác, thiếu dụng cụ kỹ thuật để phân chia các loại rác. Bảo hộ lao động không bảo đảm; điều kiện lao động ô nhiễm, độc hại; phương tiện lao động thô sơ; bị ảnh hưởng tới sức khoẻ; kỹ năng thương thảo giá cả còn hạn chế.

“Kết quả nghiên cứu ở Mễ Trì cho thấy có 62 cơ sở thu mua phế liệu và gần 250 lao động phi chính thức làm công tác thu gom tái chế, 90% là phụ nữ, đa phần ngoại tỉnh. Các chị em ve chai ở tản mạn, việc kết nối giữa cơ sở thu mua phế liệu và các nhà máy tái chế chưa rõ ràng”, bà Thảo Ly cho biết.

Bà Thảo Ly cũng khuyến nghị: Cần tiếp tục triển khai nhân rộng các mô hình phụ nữ tham gia vào thu gom, phân loại, tái chế rác giá trị thấp tại cấp cơ sở. Thông qua Hội Liên hiệp phụ nữ để khuyến khích phụ nữ tham gia quản lý chất thải nhựa, đặc biệt là ở giai đoạn phân loại và thu gom. Tổ chức và tập hợp lại nhóm lao động này lại thành các hợp tác xã/hiệp hội/tổ đổi công/câu lạc bộ về thu gom rác thải, có tư cách pháp nhân để cải thiện điều kiện lao động, sức khỏe, có cơ hội nhận hỗ trợ từ các cấp.

Họ cần được đăng ký lao động trong một tổ chức pháp nhân

Đồng thời, cung cấp các khóa đào tạo về kỹ năng, kỹ thuật, quy định về vệ sinh môi trường và an toàn cho lao động nữ ve chai, đồng nát. Hỗ trợ các sáng kiến và ý tưởng hay do các chị em phụ nữ đề xuất về mô hình giảm sản phẩm nhựa sử dụng một lần và tuyên truyền về kiến thức an toàn lạo động cho nhóm thu gom phế liệu. Tăng cường kết nối các tổ chức khoa học công nghệ, trung tâm, nhóm phụ nữ để hỗ trợ nâng cao năng lực cho phụ nữ trong việc quản lý rác thải nhựa (giới thiệu về các công cụ kỹ thuật, kiểm toán rác, phân loại rác thải,…).

Cần được đăng ký lao động trong một tổ chức pháp nhân

Ông Nelson Bustamante - Chuyên gia về An toàn xã hội và môi trường của Hiệp hội tái chế rác thải toàn diện tại Colombia (iWRc) cho rằng, cần đảm bảo các thành viên nhận thức được rằng mọi người ở nơi làm việc phải được đối xử công bằng nhằm mục đích thúc đẩy sự coi trọng và niềm tự hào là một người thu gom rác thải phi chính thức. Người thu gom rác thải phi chính thức không được khuyến khích hoặc dung túng trước các hình thức nhục mạ, cưỡng bức về tinh thần hoặc thể chất hay lạm dụng bằng lời nói; không được phép đối xử thô bạo hoặc vô nhân đạo.

Bởi vậy, an toàn, sức khỏe và điều kiện làm việc tốt hơn sẽ cải thiện năng suất lao động của người thu gom rác thải. Họ có quyền được an toàn, sức khỏe và hạnh phúc tại nơi làm việc; quyền được trải nghiệm an toàn khi làm việc, kể cả làm việc độc lập.

“Để giữ an toàn, người lao động nên quan tâm đến sự an toàn của chính họ; chịu trách nhiệm về sự an toàn của những người có thể bị ảnh hưởng bởi các hành vi hoặc thiếu sót của họ; tuân thủ các hướng dẫn an toàn; sử dụng các thiết bị an toàn và thiết bị bảo hộ một cách chính xác”, ông Nelson Bustamante khuyến nghị người lao động.

Ông cũng phân tích những rủi ro chung mà người lao động cần nhận biết, đó là kim tiêm, thủy tinh, kim loại và phế liệu sắc nhọn, chất thải y tế, chất thải thực phẩm, chất thải hóa học, nguy hiểm về mặt sinh học, nguy hiểm ừ động vật (cắn, đốt và bệnh dại)… cùng các rủi ro khác.

Đặc biệt, ông Nelson Bustamante nhấn mạnh các vấn đề kỳ thị xã hội, căng thẳng, trầm cảm, rối loạn lo âu, mất cân bằng quyền lực, phụ thuộc (ma túy, rượu), bạo lực trong cộng đồng; bạo lực tại nơi làm việc và gia đình, khối lượng công việc tăng gấp đôi/gấp ba mà người lao động cần biết.

“Chúng ta cũng có thể nhận thấy rằng những người thu gom phi chính thức không giống nhau, họ có những cách riêng để thu gom rác thải tốt nhất theo khả năng, năng lực và nhu cầu cá nhân. Trong đó, một số người sử dụng các mối liên hệ công việc để thu gom rác thải sẵn có, một số người sử dụng xe đạp để đi khắp đường phố thu gom rác thải từ các hộ gia đình và các hộ kinh doanh. Vậy phương pháp nào mang lại kết quả thu gom tốt nhất? Nó còn phụ thuộc vào độ tuổi, kỹ năng và động lực của mỗi người”, ông Nelson Bustamante nhấn mạnh.

Bảo Thoa